Mỗi năm vào dịp Tết, nhiều người lại có thói quen gọt và ngóng chờ những mầm hoa thủy tiên vươn mình mỗi ngày, kịp bung sắc vào đúng thời khắc giao thừa hoặc sáng những ngày tết.
Chơi thủy tiên là thói quen của nhiều người Hà Nội lâu nay. Tục chơi hoa thủy tiên đã có từ đầu thế kỷ 20. Những bức ảnh tư liệu từ thời Pháp thuộc cho thấy, hoa thủy tiên được bày bán sẵn ở các chợ Tết, được gọt tỉa cầu kỳ, lá xoăn tít kiểu râu rồng, hoặc để lá tự nhiên, vươn thẳng cùng các chồi nụ. Củ thủy tiên được đặt trong bình gốm nâu, bát chiết yêu hoa lam, hoặc ly thủy tinh lớn miệng rộng. Sau chiến tranh, một thời gian dài do kinh tế chung khó khăn, chơi hoa là thứ xa xỉ, cho nên hoa tết của các nhà phần lớn chỉ xoay quanh đào, quất, thược dược, violet, cúc, hồng… Thủy tiên dường như đã bị lãng quên.
Lựa chọn củ thủy tiên để gọt là một thử thách, ngay cả với người chơi thủy tiên nhiều năm. Củ thủy tiên ban đầu được bọc kín trong đất khô cho dễ vận chuyển. Khi tách hết lớp đất cứng bao bên ngoài, là những lớp vỏ áo, vỏ thô bao bọc những bầu củ bên trong. Điều quan trọng là phải lựa được những bầu củ đủ to, mập vì như vậy mới có sẵn mầm hoa bên trong. Có những củ thủy tiên bọc bên ngoài nhìn rất to, nhưng khi bóc lớp vỏ áo ra thì các bầu củ lại rất nhỏ, không có mầm hoa. Nhiều hộ bán hoa cảnh đã nhanh nhạy gọt sẵn cho lộ mầm hoa, dưỡng cho rễ dài mướt, trắng phau, đặt sẵn trong bình thủy tinh bán cho những ai thích chơi hoa mà ngại gọt, ngại chờ đợi.
Chơi thủy tiên phải có “đồ nghề”. Trước hết là dao tỉa, phải là dao mũi ngắn, vát, nhọn và đủ độ mỏng để có thể lách vào tỉa từng lớp vỏ, nhưng cũng phải đủ độ cứng, khỏe để người gọt tì tay lấy thế tách vỏ. Mũi dao đủ ngắn để có thể lựa cắt vào từng lớp vỏ ken chặt, khéo léo tách được lớp thịt củ bên ngoài ra vừa đủ để lộ mầm hoa. Kéo cho việc tỉa hoa cũng vậy, đủ sắc, nhọn để tỉa, nhưng mũi phải ngắn, để đôi khi kiêm luôn nhiệm vụ của một chiếc kẹp, gắp những lớp thịt củ, vỏ thừa ra.
Thủy tiên là loại hoa có đủ cả sắc và hương. Hoa cánh mỏng như giấy lụa, trắng ngà và trong veo, làm nền cho lớp cánh vàng rực bên trong, các cụ gọi là “mâm ngọc chén vàng”.
Chơi hoa thủy tiên là chơi cả hoa, cả lá và cả bộ rễ. Bộ rễ thủy tiên đẹp là bộ rễ vươn dài, đổ như thác suối, trắng ngần. Để có một giò thủy tiên vừa có hoa đẹp, lá đẹp, vừa có bộ rễ dài hoàn toàn không dễ dàng gì. Tất cả đều phải được tác động từ khi gọt củ, dưỡng củ. Khi củ gọt xong, phải thay nước hằng ngày, cầu kỳ thì dùng nước mưa, nước tinh khiết, giản dị hơn thì dùng nước máy để qua đêm cho lắng chất khử trùng.
Thú chơi thủy tiên vào dịp năm mới, giống như lựa chọn một sự tĩnh tại, thư thả trong tâm hồn giữa những tất bật vội vã ngày cuối năm, để chờ đợi một mầm nụ từ lúc nhú lên đến khi xé bao. Không chỉ là một sắc hoa đẹp, một mùi hương quyến rũ, mà còn là cảm xúc thật đặc biệt khi chứng kiến những cánh hoa hé dần, như chiếc cầu nho nhỏ bắc từ năm cũ qua năm mới.
